Làn sóng dịch chuyển đầu tư toàn cầu đang mang đến cho Việt Nam một cơ hội vàng. Sau đại dịch, xu hướng “China + 1” khiến các tập đoàn đa quốc gia tìm kiếm điểm đến mới để đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Việt Nam nổi lên nhờ vị trí chiến lược, chi phí cạnh tranh, lực lượng lao động trẻ và hàng loạt hiệp định thương mại tự do. Tuy nhiên, cơ hội không tự động biến thành lợi thế. Nhiều doanh nghiệp Việt vẫn đứng ngoài chuỗi giá trị FDI, vì thiếu chuẩn mực sản xuất, quản trị và dữ liệu – những điều kiện tiên quyết để trở thành “đối tác được lựa chọn”.
Các nhà đầu tư nước ngoài hiện nay không chỉ tìm kiếm nơi đặt nhà máy, mà tìm “đối tác đồng phát triển” – những nhà cung ứng nội địa có thể đảm nhận một phần giá trị trong chuỗi toàn cầu. Muốn đón dòng vốn FDI chất lượng cao, Việt Nam phải có doanh nghiệp nội đủ chuẩn để tham gia chuỗi cung ứng. Đó là lý do khái niệm “Factory-Ready” (nhà máy sẵn sàng) và “Supplier-Ready” (nhà cung ứng sẵn sàng) trở nên cấp thiết – không chỉ là khẩu hiệu, mà là tiêu chuẩn hành động.
Thực trạng: cơ hội lớn, nhưng tỷ lệ kết nối còn thấp
Hiện nay, Việt Nam có hơn 400 khu công nghiệp, 40 khu công nghệ cao và hàng nghìn nhà máy quy mô vừa và nhỏ. Tuy nhiên, theo thống kê của JETRO (Nhật Bản) năm 2024, chỉ 14% doanh nghiệp FDI tại Việt Nam mua linh kiện, vật tư từ nhà cung ứng trong nước, trong khi con số này tại Thái Lan là gần 60%. Lý do chính: doanh nghiệp nội thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật, quy trình quản lý chất lượng và tuân thủ ESG (môi trường, xã hội, quản trị).
Ở nhiều địa phương, doanh nghiệp trong nước vẫn chủ yếu gia công hoặc làm thầu phụ cấp thấp, chưa tiếp cận được quy trình đấu thầu của các tập đoàn lớn. Một số doanh nghiệp từng được mời làm đối tác cung ứng nhưng “rớt vòng” vì không đạt chứng chỉ ISO/IATF, hoặc không có hệ thống truy xuất nguồn gốc, an toàn lao động và kiểm soát năng lượng.
Câu chuyện này không mới, nhưng ngày càng cấp bách. FDI thế hệ mới – đặc biệt trong lĩnh vực điện tử, bán dẫn, năng lượng sạch và ô tô điện – đòi hỏi chuẩn cao hơn nhiều: quản trị dữ liệu minh bạch, quy trình sản xuất xanh, và chứng nhận ESG đầy đủ. Nếu không chuẩn bị từ bây giờ, doanh nghiệp Việt sẽ bỏ lỡ làn sóng FDI chất lượng cao đang đến.
Bài học từ Thái Lan: từ nhà xưởng đến hệ sinh thái nhà cung ứng
Thái Lan là ví dụ điển hình về cách một quốc gia có thể nâng cấp năng lực nội địa để “bắt sóng” FDI. Ngay từ đầu những năm 2000, Chính phủ Thái đã thành lập Ủy ban Đầu tư (BOI) và Trung tâm Phát triển Nhà cung ứng (Supplier Development Center), hoạt động như cầu nối giữa FDI và doanh nghiệp trong nước.
BOI triển khai chương trình “Local Content Development”: các nhà cung ứng Thái được hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và tư vấn để đạt chứng chỉ quốc tế (ISO, IATF, GMP). Bộ Công nghiệp Thái cũng phối hợp với Toyota, Honda và Western Digital tổ chức chương trình “Lean Academy” – đào tạo hàng nghìn SMEs về Kaizen, 5S, và quản lý chuỗi cung ứng.
Kết quả rất rõ: chỉ sau một thập kỷ, tỷ lệ nội địa hóa của ngành ô tô Thái Lan đạt hơn 60%, tạo ra hàng trăm doanh nghiệp phụ trợ cấp 1 và cấp 2 đủ sức cạnh tranh khu vực. Ngành điện tử, cơ khí và nhựa công nghiệp cũng hình thành mạng lưới cung ứng vững chắc, giúp Thái Lan trở thành “Detroit của Đông Nam Á”.
Bài học quan trọng là Thái Lan không đợi FDI đến rồi mới chuẩn bị, mà chủ động nâng cấp doanh nghiệp nội trước. Họ biến việc “chuẩn bị để nhận FDI” thành chiến lược quốc gia, có bộ tiêu chí, cơ chế hỗ trợ và chương trình đào tạo bài bản.
Doanh nghiệp Việt cần gì để sẵn sàng?
Từ kinh nghiệm của khu vực, một doanh nghiệp Việt muốn trở thành “Supplier-Ready” cần đạt ít nhất bốn nhóm tiêu chí cơ bản:
- Quản trị chất lượng & quy trình: đạt chứng nhận ISO 9001, ISO 14001, IATF 16949 (đối với ô tô), hoặc tương đương. Phải có hệ thống kiểm soát chất lượng (QC), quản lý rủi ro sản xuất, và cải tiến liên tục (Kaizen/Lean).
- An toàn, môi trường và ESG: có chính sách an toàn lao động, kiểm soát chất thải, sử dụng năng lượng hiệu quả, báo cáo phát thải định kỳ.
- Dữ liệu & truy xuất nguồn gốc: lưu trữ hồ sơ sản xuất, chứng từ nguyên liệu, và khả năng cung cấp dữ liệu cho khách hàng FDI theo thời gian thực.
- Năng lực nhân sự & quản trị: đội ngũ kỹ thuật, quản lý có hiểu biết về tiêu chuẩn quốc tế, quy trình xuất – nhập khẩu, bảo mật thông tin và ngoại ngữ giao tiếp.
Nói cách khác, “sẵn sàng nhận FDI” không chỉ là có nhà máy khang trang, mà là có tư duy, hệ thống và văn hóa sản xuất theo chuẩn toàn cầu.
VAPEDCO và Bộ tiêu chí “Factory-Ready” – “Supplier-Ready” cho Việt Nam
Để giúp doanh nghiệp Việt rút ngắn khoảng cách này, VAPEDCO có thể đóng vai trò tiên phong trong việc xây dựng, chuẩn hóa và triển khai bộ tiêu chí “Factory-Ready” và “Supplier-Ready” cấp quốc gia.
Bộ tiêu chí này nên gồm 60–80 chỉ số, được chia thành ba cấp độ: Cơ bản – Nâng cao – Đối tác chiến lược.
- Cơ bản: tuân thủ quy định an toàn, môi trường, và có quy trình kiểm soát chất lượng nội bộ.
- Nâng cao: đạt chứng nhận quốc tế, có dữ liệu quản trị số hóa, và quy trình truy xuất nguồn gốc.
- Đối tác chiến lược: có báo cáo ESG, áp dụng tự động hóa, và khả năng R&D sản phẩm mới cùng đối tác FDI.
VAPEDCO có thể triển khai qua các bước cụ thể:
- Tự đánh giá năng lực (Self-Assessment): doanh nghiệp truy cập nền tảng trực tuyến để tự chấm điểm theo tiêu chí, nhận báo cáo mức độ sẵn sàng.
- Tư vấn cải thiện (Readiness Upgrade): chuyên gia VAPEDCO hướng dẫn lộ trình nâng cấp trong 6–12 tháng, hỗ trợ đào tạo, cấp chứng nhận hoặc kết nối đối tác.
- Chứng nhận & Kết nối (Certified Match): doanh nghiệp đạt chuẩn được gắn “Supplier-Ready ID”, tham gia vào cơ sở dữ liệu nhà cung ứng của VAPEDCO, sẵn sàng kết nối với các nhà đầu tư quốc tế.
Trung tâm cũng có thể phối hợp với các khu công nghiệp, hiệp hội ngành và quỹ đầu tư để hình thành “Supplier Academy” – đào tạo quản lý chất lượng, ESG và Lean Manufacturing cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đây là mô hình mà Penang (Malaysia) và BOI (Thái Lan) đã thực hiện rất thành công.
Song song, VAPEDCO có thể tổ chức các “Supplier Showcase” – sự kiện thường niên quy tụ doanh nghiệp Việt đạt chuẩn cùng các nhà đầu tư FDI, tập đoàn đa quốc gia. Thay vì chỉ trưng bày sản phẩm, đây sẽ là diễn đàn “matchmaking thực chất” giữa cung – cầu, nơi mỗi doanh nghiệp có thể trình bày năng lực, ký hợp đồng OEM/ODM và tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.
Hành động từ hôm nay cho tương lai 10 năm tới
Trong bối cảnh cạnh tranh khu vực gay gắt, nếu Việt Nam không nhanh chóng hình thành lực lượng “Factory-Ready” và “Supplier-Ready”, cơ hội FDI sẽ rơi vào tay các quốc gia láng giềng. Năng lực nhà cung ứng nội địa chính là “hạ tầng mềm” của FDI, quyết định chúng ta có giữ được giá trị trong nước hay không.
Đây là thời điểm Việt Nam cần chuyển từ tư duy “thu hút FDI” sang “chuẩn bị để hấp thụ FDI”. Muốn làm được, phải bắt đầu từ doanh nghiệp tư nhân, từ những cải tiến nhỏ: sổ tay quy trình, chứng chỉ chất lượng, hệ thống dữ liệu, văn hóa làm việc chuyên nghiệp. Khi hàng nghìn doanh nghiệp Việt cùng đạt chuẩn, Việt Nam sẽ không chỉ là điểm đến đầu tư, mà là đối tác tin cậy của các tập đoàn toàn cầu.
Vai trò của VAPEDCO trong tiến trình này mang tính then chốt – không chỉ là cầu nối, mà là kiến trúc sư của năng lực quốc gia. Khi trung tâm xây dựng thành công bộ tiêu chí “Factory-Ready” và “Supplier-Ready”, chúng ta sẽ có một bản đồ năng lực doanh nghiệp tư nhân Việt, giúp FDI “tìm đúng người – đúng chỗ – đúng chuẩn”.
Và khi mỗi doanh nghiệp Việt sẵn sàng về quy trình, tiêu chuẩn và tư duy, chúng ta sẽ không còn đi “xin cơ hội”, mà sẽ được chọn để đồng hành.
Bởi trong kỷ nguyên FDI thế hệ mới, chuẩn bị tốt chính là lợi thế cạnh tranh lớn nhất.
