Trong nhiều năm qua, Việt Nam được ca ngợi là một trong những nền kinh tế năng động nhất châu Á, nhưng đằng sau con số tăng trưởng ấn tượng ấy là một “lực lượng thầm lặng”: hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể. Họ đang đóng góp khoảng 30% GDP, tạo việc làm cho hàng chục triệu người – gần bằng khu vực doanh nghiệp tư nhân chính thức.
Thế nhưng, phần lớn các hộ kinh doanh này vẫn hoạt động trong “vùng xám” của nền kinh tế – không có tư cách pháp nhân, sổ sách tài chính đơn giản, giao dịch tiền mặt là chủ yếu, và thiếu khả năng tiếp cận vốn, công nghệ hay thị trường hiện đại.
Đã đến lúc Việt Nam phải xem quá trình “từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp” không chỉ là cải cách hành chính, mà là một cuộc lột xác về năng lực quản trị, tài chính và tư duy phát triển – bước chuyển quyết định để nền kinh tế tư nhân thực sự lớn mạnh.
Hộ kinh doanh: “tế bào tiềm năng” nhưng bị kìm hãm
Trong suốt nhiều năm, các hộ kinh doanh – từ cửa hàng tạp hóa, cơ sở sản xuất nhỏ, quán ăn, xưởng mộc, cho đến hộ dịch vụ du lịch – đều là trụ cột của kinh tế địa phương. Nhưng mô hình này đang chạm trần phát triển.
Họ không thể ký hợp đồng lớn, không được xuất hóa đơn VAT, không thể huy động vốn ngân hàng hoặc đối tác đầu tư, và đặc biệt, không được pháp luật bảo vệ quyền lợi thương mại như doanh nghiệp. Nói cách khác, dù đóng thuế, họ vẫn “bị coi là nhỏ lẻ”.
Một khảo sát của Bộ KH&ĐT năm 2023 cho thấy, hơn 70% hộ kinh doanh muốn mở rộng hoạt động, nhưng chỉ 8% có kế hoạch chuyển đổi sang doanh nghiệp. Nguyên nhân chính: ngại thủ tục, sợ thuế tăng và thiếu kiến thức quản trị. Phần lớn vẫn giữ thói quen kế toán thủ công, quản lý bằng sổ tay, thiếu minh bạch tài chính – điều khiến họ khó tiếp cận vốn, đặc biệt là trong bối cảnh nền kinh tế số đòi hỏi dữ liệu rõ ràng.
Bài học từ thực tế: chuyển đổi không khó, nếu có hướng dẫn
Ở Việt Nam, đã có những câu chuyện thành công đáng chú ý. Tại Bến Tre, một hộ sản xuất dừa thủ công đã chuyển đổi lên doanh nghiệp TNHH chỉ trong 6 tháng. Nhờ đăng ký pháp nhân, họ tiếp cận được khoản vay ưu đãi 3 tỷ đồng từ ngân hàng địa phương, đầu tư máy ép tự động và đạt chứng nhận an toàn thực phẩm. Kết quả: sản lượng tăng gấp đôi, ký được hợp đồng cung cấp cho chuỗi siêu thị trong nước và bắt đầu xuất khẩu sang Nhật Bản.
Một ví dụ khác đến từ chương trình formal hóa warung (cửa hàng tạp hóa) tại Indonesia. Chính phủ nước này phối hợp với các nền tảng công nghệ và ngân hàng để hỗ trợ hàng triệu hộ kinh doanh đăng ký doanh nghiệp siêu nhỏ (micro enterprise). Mỗi hộ được hướng dẫn hoàn thiện thủ tục trong 5 ngày, cấp mã số thuế, và miễn lệ phí 1 năm đầu. Sau chuyển đổi, họ được cấp tài khoản ngân hàng số, hóa đơn điện tử, và quyền tiếp cận khoản vay vi mô dựa trên dữ liệu bán hàng.
Kết quả là hơn 10 triệu hộ kinh doanh đã được “chính thức hóa”, tăng đáng kể năng suất và doanh thu. Chính phủ Indonesia không chỉ mở rộng cơ sở thuế, mà còn tạo ra nền tảng dữ liệu kinh tế mạnh mẽ để hoạch định chính sách.
Những kinh nghiệm này cho thấy: vấn đề không phải là hộ kinh doanh không muốn chuyển đổi, mà là họ cần một hành lang đơn giản, chi phí thấp và được hỗ trợ thực chất.
Lợi ích của việc “lên doanh nghiệp”
Chuyển đổi lên doanh nghiệp không chỉ mang lại quyền lợi pháp lý, mà còn mở ra nhiều “cửa ngõ phát triển” cho hộ kinh doanh:
- Tiếp cận vốn và quỹ hỗ trợ: Doanh nghiệp có thể vay vốn ngân hàng, tham gia các chương trình tín dụng xanh, hoặc kêu gọi đầu tư.
- Mở rộng thị trường: Có thể ký hợp đồng với đối tác lớn, xuất hóa đơn VAT, và tham gia đấu thầu.
- Được bảo vệ pháp lý: Hợp đồng, quyền sở hữu trí tuệ và tranh chấp được pháp luật bảo vệ.
- Nâng cao quản trị: Áp dụng kế toán, công nghệ, và quy trình giúp tối ưu chi phí, kiểm soát dòng tiền.
- Xây dựng thương hiệu: Doanh nghiệp có thể đăng ký nhãn hiệu, tham gia sàn thương mại điện tử, và được khách hàng tin tưởng hơn.
Với Nhà nước, việc chuyển đổi hàng triệu hộ kinh doanh lên doanh nghiệp chính là bước đi chiến lược để mở rộng khu vực chính thức, tăng thu ngân sách, đồng thời nâng cấp năng lực cạnh tranh quốc gia.
Những rào cản cần tháo gỡ
Dù lợi ích rõ ràng, quá trình chuyển đổi vẫn đối mặt với nhiều rào cản thực tế. Trước hết là thủ tục đăng ký: nhiều hộ e ngại quy trình phức tạp, tốn thời gian. Thứ hai là nỗi sợ thuế – họ lo phải kê khai hàng tháng, nộp thuế VAT, thuế TNDN phức tạp hơn so với thuế khoán hiện tại. Thứ ba là thiếu năng lực kế toán, tài chính và pháp lý, khiến họ ngại thay đổi mô hình.
Chính vì vậy, để quá trình “lột xác” diễn ra thuận lợi, cần có cơ chế hỗ trợ toàn diện – từ đào tạo, tư vấn, tài chính đến pháp lý. Và đây là nơi VAPEDCO có thể phát huy vai trò kết nối và dẫn dắt.
VAPEDCO – “bệ phóng” cho hộ kinh doanh trở thành doanh nghiệp
Với chức năng hỗ trợ và phát triển khu vực tư nhân, VAPEDCO có thể triển khai Chương trình “Starter Kit – Từ hộ lên doanh nghiệp trong 90 ngày”, gồm ba cấu phần chính:
- Hỗ trợ pháp lý trọn gói:
Cung cấp dịch vụ tư vấn và đăng ký miễn phí hoặc chi phí thấp cho hộ kinh doanh đủ điều kiện chuyển đổi. Bao gồm: mã số thuế, con dấu điện tử, tài khoản doanh nghiệp, và hướng dẫn nộp báo cáo định kỳ. Mục tiêu là “3 bước – 3 ngày” để hoàn thiện hồ sơ pháp lý. - Đào tạo quản trị – kế toán – thuế:
Tổ chức khóa “Doanh nhân khởi đầu mới” kéo dài 2 tuần, hướng dẫn quản lý sổ sách, dòng tiền, chi phí, lập báo cáo thuế và sử dụng phần mềm kế toán đơn giản. Hộ kinh doanh được tặng bộ công cụ “sổ tay tài chính số” để tự theo dõi doanh thu, chi phí, lợi nhuận theo chuẩn kế toán cơ bản. - Kết nối tài chính và thị trường:
Phối hợp với các ngân hàng, quỹ địa phương và sàn thương mại điện tử để cung cấp gói tín dụng khởi đầu 200–500 triệu đồng cho doanh nghiệp mới, kèm hướng dẫn xây dựng thương hiệu, đăng ký mã QR thanh toán, bán hàng trực tuyến.
Khi doanh nghiệp hoàn thành chương trình, VAPEDCO cấp chứng nhận “New Enterprise Certified” – vừa là dấu mốc pháp lý, vừa là công cụ truyền thông, giúp doanh nghiệp khẳng định uy tín với đối tác, ngân hàng và khách hàng.
Tác động dài hạn: hình thành lớp doanh nghiệp bản địa mới
Nếu Việt Nam chuyển đổi được chỉ 1 triệu hộ kinh doanh lên doanh nghiệp trong 5 năm tới, nền kinh tế sẽ có thêm khoảng 1 triệu pháp nhân chính thức – tương đương tăng gần 60% tổng số doanh nghiệp hiện nay. Mỗi hộ chuyển đổi sẽ kéo theo 3–5 lao động chính thức, tạo nguồn thu thuế ổn định, thúc đẩy tiêu chuẩn kế toán và minh bạch tài chính.
Quan trọng hơn, đây sẽ là lực lượng doanh nghiệp “cấp nền” – nhóm cung ứng, phân phối, dịch vụ và sản xuất phụ trợ – đóng vai trò kết nối giữa kinh tế địa phương với chuỗi giá trị khu vực. Khi họ trưởng thành, khu vực tư nhân Việt Nam sẽ có một nền tảng rộng và bền vững, thay vì chỉ dựa vào một số tập đoàn lớn.
Kết luận: “Lớn lên để mạnh lên”
Chuyển đổi từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp không chỉ là câu chuyện thủ tục – đó là hành trình thay đổi tư duy, chấp nhận minh bạch và hướng tới phát triển chuyên nghiệp.
Khi một chủ hộ sẵn sàng mở sổ sách, đăng ký pháp nhân, và quản lý theo chuẩn doanh nghiệp, họ không chỉ thay đổi quy mô, mà còn thay đổi vị thế – từ người làm nhỏ thành người làm chủ thực sự trong nền kinh tế.
Và khi hàng triệu người Việt cùng bước đi trên hành trình đó, chúng ta sẽ chứng kiến một “làn sóng doanh nhân bản địa mới”: năng động, minh bạch, có năng lực tài chính và tư duy hiện đại. Họ sẽ là nền móng cho nền kinh tế tư nhân vững mạnh, hội nhập sâu và phát triển bền vững.
Vai trò của VAPEDCO trong hành trình này chính là người dẫn đường – người biến ý tưởng thành hệ thống, biến tiềm năng thành sức mạnh.
Bởi trong kỷ nguyên mới, mỗi hộ kinh doanh “lên doanh nghiệp” không chỉ là một bước tiến của cá nhân, mà là một bước nhảy của quốc gia.
