Nếu coi doanh nghiệp tư nhân là động cơ của nền kinh tế, thì doanh nhân chính là người cầm lái. Trong ba thập kỷ qua, lớp doanh nhân Việt Nam đã góp phần quan trọng đưa đất nước hội nhập và chuyển mình mạnh mẽ: từ sản xuất hàng thủ công đến công nghiệp, từ thị trường nội địa sang xuất khẩu. Nhưng khi Việt Nam bước vào giai đoạn hội nhập sâu hơn với ASEAN và chuỗi giá trị toàn cầu, một câu hỏi lớn được đặt ra: đã đến lúc chúng ta không chỉ xuất khẩu hàng hóa, mà còn phải “xuất khẩu tri thức quản trị” và “thương hiệu doanh nhân Việt” ra thế giới.
Từ năm 2025 trở đi, thế giới sẽ bước vào một chu kỳ cạnh tranh mới – không chỉ giữa các nền kinh tế, mà giữa mạng lưới doanh nhân toàn cầu. Ở đó, ai sở hữu mạng lưới đối tác, thông tin và tri thức quốc tế rộng hơn, người đó sẽ nắm lợi thế. Doanh nhân không còn chỉ là “người điều hành doanh nghiệp”, mà là “đại sứ kinh tế”, kết nối vốn, công nghệ và cơ hội xuyên biên giới.
Trong khu vực ASEAN, nhiều quốc gia đã nhìn thấy xu hướng này sớm và đầu tư bài bản cho “quốc tế hóa doanh nhân”. Singapore có chương trình Global Trading Programme (GTP) – đào tạo và đưa lãnh đạo doanh nghiệp ra thị trường quốc tế từ rất sớm, nhằm xây dựng thế hệ “doanh nhân toàn cầu mang quốc tịch Singapore”. Thái Lan triển khai CEO ASEAN Network, tạo mạng lưới doanh nhân trong khu vực với chương trình đào tạo, thực tập và hợp tác xuyên biên giới. Hàn Quốc có KOTRA Global Business Fellows, gửi các nhà sáng lập tiềm năng sang Mỹ, Nhật, châu Âu để trải nghiệm thực chiến thị trường trong 6–12 tháng.
Ở Việt Nam, quá trình hội nhập của doanh nhân vẫn chủ yếu diễn ra tự phát. Một số doanh nghiệp lớn như FPT, THACO, Viettel, VinFast hay Trung Nguyên đã có bước đi quốc tế hóa mạnh mẽ – mở văn phòng tại Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, Singapore, hay tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, số lượng này còn rất nhỏ so với quy mô nền kinh tế. Hàng trăm nghìn doanh nghiệp tư nhân khác vẫn hoạt động chủ yếu trong phạm vi nội địa, ít tiếp xúc trực tiếp với thị trường, tiêu chuẩn hay nhà đầu tư quốc tế.
Nguyên nhân không chỉ do năng lực tài chính hay rào cản ngôn ngữ, mà còn vì thiếu một cơ chế dẫn dắt, hỗ trợ và bảo trợ quốc tế hóa doanh nhân. Chúng ta chưa có mạng lưới đại diện kinh tế tư nhân ở nước ngoài, chưa có hệ thống đào tạo doanh nhân toàn cầu theo chuẩn quốc tế, và chưa hình thành cộng đồng “doanh nhân Việt toàn cầu” như cách người Hàn, Singapore hay Ấn Độ đã làm.
Trong bối cảnh Việt Nam đang hướng tới mục tiêu trở thành nền kinh tế thu nhập cao vào năm 2045, việc hình thành một thế hệ doanh nhân toàn cầu hóa – những người có năng lực vận hành doanh nghiệp xuyên biên giới, đàm phán quốc tế, quản trị ESG, và xây dựng thương hiệu Việt trong chuỗi giá trị toàn cầu – trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Một trong những ví dụ truyền cảm hứng là FPT, tập đoàn công nghệ Việt hiếm hoi xây dựng được mô hình “doanh nhân toàn cầu”. Từ năm 2008, FPT đã cử các giám đốc điều hành trẻ sang Nhật Bản để học cách làm việc, quản lý và hiểu văn hóa bản địa. Sau hơn một thập kỷ, FPT không chỉ có văn phòng tại 29 quốc gia, mà còn sở hữu hơn 30.000 nhân viên làm việc toàn cầu, doanh thu quốc tế chiếm trên 40%. Họ không đơn thuần “xuất khẩu dịch vụ IT”, mà đang xuất khẩu tri thức và con người Việt Nam – những kỹ sư, chuyên gia, nhà quản trị mang năng lực toàn cầu.
FPT thành công vì họ hiểu rằng “toàn cầu hóa” không chỉ là mở chi nhánh ở nước ngoài, mà là toàn cầu hóa tư duy, kỹ năng và mô hình quản trị. Từ lãnh đạo đến nhân viên, tất cả đều được đào tạo để trở thành “công dân toàn cầu” – biết làm việc đa văn hóa, hiểu quy chuẩn quốc tế và sẵn sàng đổi mới liên tục. Đó là “hộ chiếu tri thức” – tấm hộ chiếu quan trọng nhất cho doanh nhân Việt trong thời đại hội nhập.
Để hình thành một thế hệ doanh nhân toàn cầu hóa, Việt Nam cần một chiến lược bài bản, có sự phối hợp giữa Nhà nước, tổ chức trung gian và chính cộng đồng doanh nghiệp. Trong đó, VAPEDCO có thể đóng vai trò hạt nhân dẫn dắt – trở thành “bệ phóng tri thức quốc tế” cho lực lượng doanh nhân tư nhân.
Thứ nhất, VAPEDCO có thể triển khai Chương trình “Vietnam Global Biz Fellows”, lựa chọn hàng năm 50–100 doanh nhân trẻ tiềm năng từ khắp vùng miền để tham gia hành trình học tập – kết nối – thực chiến tại các trung tâm kinh tế trọng điểm như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc và châu Âu. Chương trình kéo dài 6–12 tháng, kết hợp đào tạo tại chỗ (on-the-job learning) và cố vấn từ chuyên gia quốc tế, giúp doanh nhân Việt trực tiếp trải nghiệm môi trường kinh doanh toàn cầu.
Thứ hai, trung tâm có thể thiết lập Mạng lưới Đại diện Kinh tế Tư nhân Việt Nam ở nước ngoài (Vietnam Private Business Network – VPBN). Đây sẽ là mạng lưới gồm các doanh nhân, chuyên gia, kiều bào và đối tác quốc tế, hoạt động như “đầu cầu” xúc tiến đầu tư, thương mại và chuyển giao công nghệ. VPBN có thể được tổ chức theo mô hình “phái bộ doanh nghiệp”, phối hợp với các cơ quan ngoại giao, hiệp hội ngành hàng và trung tâm xúc tiến thương mại của Việt Nam tại nước ngoài.
Thứ ba, VAPEDCO có thể hợp tác với các trường đại học và viện đào tạo quốc tế (như NUS, INSEAD, Keio, hay NTU) để xây dựng Chương trình “Executive-in-Residence ASEAN”, mời chuyên gia quốc tế tới Việt Nam giảng dạy, cố vấn trực tiếp cho doanh nhân nội địa, đồng thời gửi doanh nhân Việt sang các doanh nghiệp khu vực để thực tập điều hành ngắn hạn. Đây là cách Singapore đã làm rất thành công để hình thành thế hệ “CEO ASEAN”.
Thứ tư, trung tâm có thể phát triển “Hộ chiếu tri thức doanh nhân Việt” (Vietnam Executive Passport) – hệ thống chứng nhận năng lực hội nhập quốc tế dựa trên bốn trụ: kỹ năng quản trị toàn cầu, hiểu biết pháp lý quốc tế, năng lực đàm phán liên văn hóa và tư duy ESG. Khi doanh nhân đạt chuẩn này, họ có thể dễ dàng kết nối với đối tác, quỹ đầu tư và dự án FDI chất lượng cao, trở thành gương mặt đại diện của doanh nghiệp Việt trên trường quốc tế.
Thứ năm, cần hình thành Cộng đồng Doanh nhân Việt Toàn cầu (Vietnam Global Entrepreneurs Network) – một nền tảng kết nối trực tuyến giữa các doanh nhân trong và ngoài nước, chia sẻ cơ hội hợp tác, nguồn vốn, nhân sự và thị trường. Mỗi thành viên có thể đóng góp kinh nghiệm, dự án hoặc kết nối đối tác, tạo nên một “bản đồ mạng lưới tri thức” của doanh nhân Việt trên quy mô toàn cầu.
Những sáng kiến này nếu được triển khai đồng bộ sẽ giúp doanh nhân Việt “mở rộng biên giới tư duy” – từ quản trị trong nước sang quản trị xuyên biên giới, từ đối phó với biến động sang chủ động đón đầu xu hướng. Họ sẽ không chỉ là người điều hành doanh nghiệp, mà là nhà kiến tạo giá trị toàn cầu.
Ở cấp chính sách, Nhà nước cũng cần xây dựng cơ chế khuyến khích và bảo trợ cho tiến trình quốc tế hóa doanh nhân. Có thể xem xét cấp hỗ trợ đào tạo, tín dụng xuất khẩu tri thức, và chương trình bảo hiểm rủi ro thị trường mới cho doanh nghiệp đầu tư ra nước ngoài hoặc mở rộng chuỗi cung ứng khu vực. Đồng thời, cần công nhận vai trò “đại sứ kinh tế” của doanh nhân – trao cho họ quyền được đại diện và phát biểu trong các diễn đàn quốc tế, thể hiện hình ảnh Việt Nam năng động và hội nhập.
Thế giới đang chuyển dịch rất nhanh, và nếu doanh nhân Việt không ra ngoài, chúng ta sẽ bị tụt lại trong cuộc đua tri thức và công nghệ. Trong khi đó, người Việt Nam có lợi thế thiên bẩm về khả năng thích ứng, sáng tạo và kiên trì – những phẩm chất mà thời đại toàn cầu hóa cần nhất.
Khi có mạng lưới kết nối tốt, môi trường hỗ trợ mạnh và một tầm nhìn chung, Việt Nam hoàn toàn có thể hình thành thế hệ doanh nhân toàn cầu đầu tiên, tương tự như cách Hàn Quốc đã làm trong thập niên 1990 hay Singapore trong thập niên 2000. Và chính họ sẽ là lực lượng dẫn dắt làn sóng FDI ngược – đưa vốn, công nghệ và thương hiệu Việt ra thế giới.
Vai trò của VAPEDCO trong hành trình đó không chỉ là cầu nối, mà là người kiến tạo hệ sinh thái quốc tế hóa doanh nhân Việt Nam: kết nối – huấn luyện – đồng hành. Khi mỗi doanh nhân Việt sở hữu “hộ chiếu tri thức” và một mạng lưới toàn cầu riêng, Việt Nam sẽ có không chỉ những doanh nghiệp mạnh, mà còn một “quốc gia doanh nhân” – nơi tri thức, bản lĩnh và tầm nhìn Việt vươn xa cùng thế giới.
